Gordafarid
Gordafarid is based on a story from the Shahnameh, The Book of Kings written by Ferdowsi and was Haideh’s favourite character to dance.
The dance was originally a solo and choreographed by Mrs Cook in the early 1950s, whose movements referenced the “exercises Iranian men practice at the Zoorkhaneh, or the house of strength”. Such movements like when completing the session, the participants did rounds of very fast and intricate turns either on the spot or around the arena and each athlete does a different set at which he excelled. Haideh was given a dagger, and the choreography consisted of many leaps and jumps - depicting a battle scene. Haideh’s costume was designed by Homa Partovi and also based on men of the Zoorkhameh’s clothing and consisted of breeches, typically worn by men, short vest embroidered with Persian motifs, wide leather armbands and a skull cap with a feather to symbolise a helmet.
In the early 1960s, Nejad expanded upon Haideh's solo performance of Gordafarid into a full length ballet for the main characters called The Battle of Sohrab and Gordafarid , performed by the whole company. The company danced to drums as the men of the Zoorkhaneh would gather round and exercise to a drum beat and chant heroic verses from the Shahnameh. It was during these performances that the chief drummer was Morshed Kazem from the Zoorkhaneh at the Bank Melli.
In 1961, this full length ballet was performed to Queen Elizabeth and Prince Philip of Great Britain in Shiraz upon request. Queen Elizabeth and her party said the performance made their visit to Shiraz had ended on a high note.
Haideh, herself, noted that she danced it successfully to the end of her career in Iran and on their tours abroad.
باله گردآفرید بر اساس داستان گردآفرید (شخصیت مورد علاقه هایده برای رقص) در شاهنامه فردوسی تنظیم شده است. این رقص در اصل برای اجرای تک نفره توسط خانم کوک در اوایل دهه ١٩٥٠ طراحی شده بود. حرکات این باله اشاره‌ای است به تمرین‌های مردان در زورخانه. چنین حرکاتی در پایان جلسه ورزش زورخانه، شامل دورهای چرخشی بسیار سریع و پیچیده است که در مرکز یا در اطراف گود زورخانه انجام می‌شده و خاص ورزشکاری بوده که در آن حرکت خاص ، مهارت داشتند.
هایده برای اجرا باله گردآفرید، خنجری در دست داشت و حرکات وی شامل جهش‌ها و پرش‌های متعددی بود که نمادی از شرکت در صحنه جنگ را به تصویر می‌کشید. لباس هایده در این اجرا توسط هما پرتوی و بر اساس لباس مردان زورخانه طراحی شده بود. این لباس شامل شلوار (که معمولاً مردان می پوشیدند)، جلیقه کوتاه گلدوزی شده با نقوش ایرانی، دو بازوبند چرمی پهن و کلاهکی با پر به عنوان نماد کلاهخود بود.
در اوایل دهه ۱۹۶۰، نژاد اجرای انفرادی گردآفرید توسط هایده را به یک باله کامل تبدیل کرد. این باله نبرد سهراب و گردآفرید نام گرفت و توسط گروه باله اجرا شد. گروه باله با نوای ضرب می‌رقصیدند. رقصی که شبیه حرکات مردانی بود که در زورخانه دور هم جمع می شدند، همراه ضرب ورزش می کردند و ابیاتی پهلوانی از شاهنامه را می‌خواندند. در این اجراها نوازنده اصلی ضرب، مرشد کاظم از زورخانه بانک ملی، هنرنمایی می‌کرد.
در سال ۱۹۶۱، این باله برای ملکه الیزابت و شاهزاده فیلیپ از بریتانیای کبیر در شیراز نیز اجرا شد. بعد از تماشای این باله ملکه الیزابت و همراهان، از این اجرا به عنوان پایان خوشی برای سفرشان به شیراز نام بردند.
خود هایده نیز از این اجرا به عنوان اجرایی همیشه موفق تا پایان دوران رقصش در ایران و تورهای خارج از ایران نام برده است
سە مای بالەی گوردئافرید لەسەر بنەمای چیرۆکی گوردئافرید (کارەکتەری دڵخوازی هایده بۆ سەماکردن) لە کتیبی شاهنامەی فێردۆسی داریژراوه.ئەم سەمایە لە سەرەتادا بۆ نمایشکردنی تاکەکەسی لەلایەن خاتوو کوکەوە لە سەرەتای ساڵانی ١٩٥٠دا دیزاین کراوە. جوڵەکانی ئەم بالێیە ئاماژەیە بۆ مەشقەکانی پیاوان لە زۆرخانە. ئەم جۆرە جوڵانە لە کۆتایی دانیشتنی وەرزشی زۆرخانە بریتین لە خولانەوەی زۆر خێرا و ئاڵۆز کە لە ناوەند یان لە دەوری چاڵەکەی زۆرخانە ئەنجام دەدرێت و تایبەتە بەو وەرزشوانانەی کە شارەزان لەو جوڵە تایبەتەدا.
هایده بالێیەکی دروستکرد بۆ نمایشکردن، خەنجەرێکی بەدەستەوە بوو، جوڵەکانی لە چەندین بازدان ، بازدان پێکهاتبوو، کە هێمای بەشداریکردن لە دیمەنێکی جەنگدا نیشان دەدا. جل و بەرگی هایده لەم نمایشەدا لەلایەن هێما پرتوی دیزاین کراوە لەسەر بنەمای جلوبەرگی پیاوانی زۆرخانە. ئەم جل و برگه پێک هاتبوو لە پانتۆڵ (که زورتر پیاوان لەبەریان دەکرد)، جلیقەیەکی کورت کە بە نقشی ئیرانی نەخشێنرابوو، دوو قۆڵبەستی چەرمیی پان و کلاویک کە پەڕێکی لەسەر بوو وەک هێمای کڵاوێ ئاسنین.
لە سەرەتای ساله کانی ۱۹۶۰، نەژاد شانوی تاکە کەسی هایده بە ناوی گوردئافرید گۆڕی بۆ سه مای باله. ئەم سه مایه ناوی نرا به شەڕی سۆهراب و گوردئافرید و لەلایەن گرووپی سه مای باله پێشکەش کرا . گروپی بالە بە مۆسیقاکە سەمایان دەکرد. سەمایەک کە لە جوڵەی ئەو پیاوانە دەچوو کە لە زۆرخانە کۆدەبوونەوە و لەگەڵ زەرب وەرزشیان دەکرد و بەیتی قارەمانانەیان لە شاهنامەوە دەخوێندەوە. لەم نمایشانەدا، مورشید کازم، ژنیاری زه رب بو له زۆرخانەی بانکی مێلی ، هاته بوو.
هەروەها لە ساڵی ١٩٦١ ئەم بالێیە بۆ شاژن ئەلیزابێت و شازادە فیلیپی بەریتانیا لە شاری شیراز نمایشکرا. پاش بینینی ئەم بالێیە، شاژن ئەلیزابێت و هاوڕێکانی باسی ئەم نمایشەیان کرد وەک کۆتایییەکی خۆش بوو بۆ گەشتەکەیان بۆ شیراز.
هایدە خۆی ئەم نمایشەی وەک نمایشێکی سەرکەوتوو تا کۆتایی ژیانی سەمای لە ئێران و گەشتەکانی دەرەوەی ئێران باسی کردووە
Gordafarid is the story of a woman, daughter of Iranian hero Gazdaham, who rode into battle to fight the Turks on the Iranian border following the defeat and capture of great Iranian warrior, Hajir. Feeling ashamed, Gordafarid put on armour and a helmet and rode into battle roaring “Where are your heroes, your warriors, your tried and tested chieftains?!.” She faced with legendary warrior Sohrab, and took aim with her bow, weaving to the left and right like an experienced horse rider and hacked at his lance so it split in two. Sohrab later bore down on her again and snatched the helmet from her head, only to discover his opponent was a woman with shining teeth, bright red lips and heavenly face. Falling intensely in love with Gordafarid, Sohrab grabs her saying “don’t try and escape from me; now, my beauty, what do you mean by coming out to fight? I've never captured prey like you before, and I won’t let you go in a hurry”.
Realising the only way to escape was with a ruse, Gordafarid said “O lionhearted warrior, two armies are watching us and, if I let them see my face and hair, your troops will be very amused by the notion of your fighting with a mere girl; we’d better draw aside somewhere, that’s what a wise man would do so don’t be a laughing stock before these two armies. Now our army, our wealth, our fortress, and the fortress’ commander will all be in your hands to do with as you wish; I’ll hand them over to you, so there’s no need for you to pursue this war further.”
Gordafarid took Sohrab aside, away from the battle to the fortress gate where she and the defenders locked him out. Gordafarid climbed the fortress walls and shouted down to Sohrab.
”Fate did not mean that you should conquer me.”
Feeling like a fool, now knowing how easily he could have taken the fortress, he announced that it was “too late for battle now, but when dawn comes, I’ll raze this fortress’ walls and its inhabitants”. However, that night Gordafarid’s father informed the Persian troops who evacuated the fortress with its inhabitants traveling safely to Iran. In the morning, Sohrab entered the fortress with ease, but met with no battle.
داستان درباره دختر گژدهم، قهرمان ایرانی است که در پی شکست و اسارت جنگجوی بزرگ ایرانی، هژیر در جنگ با تورانیان به جنگ سهراب می رود. گردآفرید با احساس شرمساری از اسارت هژیر، زره بر تن و کلاهخود به سر با فریاد "قهرمانان، رزمندگان، سرداران آزموده کجایند؟!" وارد میدان نبرد شده و با سهراب جنگجوی افسانه‌ای روبه‌رو می‌شود. گردآفرید با کمان، سهراب را نشانه می‌گیرد و مانند یک سوارکار مجرب به چپ و راست می‌تازد و نهایتا نیزه سهراب را به دو نیم می‌کند. سهراب در ادامه رزم، کلاهخود گردآفرید را از سر او می‌رباید و او را به زمین می‌اندازد. در اینجا سهراب متوجه می‌شود که حریفش زنی است با دندان‌های درخشان، لب‌های قرمز روشن و چهره‌ای آسمانی. سهراب که با همان یک‌نظرعاشق گردآفرید شده، او را می‌گیرد و می‌گوید: سعی نکن از دست من فرار کنی. حال زیبای من بگو منظورت از مبارزه با من چه بود؟ من هرگز شکاری مانند تو صید نکرده‌ام و نمی‌گذارم به این زودی از چنگالم بگریزی.
گردآفرید که می‌داند تنها راه فرار، استفاده از نیرنگ است، می‌گوید: ای جنگجوی شیردل، دو لشکر در حال تماشای ما دو نفر هستند و اگر بگذارم صورت و موهایم را ببینند، لشکریانت برای اینکه با یک دختر اینچنین به جنگ برخواستی مسخره‌ات خواهند کرد. بهتر و عاقلانه‌تر آن است که دوراز چشم مردم صحبت کنیم و مایه خنده دو سپاه نباشیم. ما شکست خوردیم و اکنون ارتش، دارایی، دژ و فرمانده ما همه در دست توست تا هر طور می‌خواهی با ما تا کنی. من همه چیز را به تو تسلیم می‌کنم، بنابراین نیازی نیست که به این جنگ ادامه بدهیم.
گردآفرید سهراب را به سمت قلعه می‌برد، خود ازدیوار قلعه بالا می‌رود و به کمک مدافعان قلعه، دروازه را به روی سهراب قفل می‌کند. از بالای دژ گردآفرید به سهراب فریاد می‌زند:
چنین بود و روزی نبودت ز من
بدین درد غمگین مکن خویشتن
سهراب متوجه می‌شود که گول خورده. او که می‌توانست به راحتی قلعه را تصرف کند، مجبور می‌شود اعلام کند که اکنون برای نبرد دیر است، سحرگاه دیوارهای این قلعه با ساکنان آن را با خاک یکسان خواهم کرد. اما همان شب پدر گردآفرید، حضور سهراب را به سپاهیان ایران اطلاع می‌دهد و مخفیانه قلعه را تخلیه می‌کند تا همه به سلامت به ایران بروند.
بامداد سهراب به راحتی و بدون جنگ وارد قلعه می‌شود، اما آنجا را خالی از سکنه می‌یابد.
چیرۆکەکە باس لە کچی گەژدەم قارەمانێکی ئێرانی دەکات کە دوای شکست و گرتنی جەنگاوەری گەورەی ئێرانی هەژیر لە شەڕی تورانییەکاندا دەچێتە شەڕی سۆهراب. گوردە ئافرید هەستی بە شەرمەزاری کرد بو گرتنی هەژیر له لایان تورانییه کاندا، زرێپۆشەکەی لەبەر کرد و کڵاوە ئاسنه که ی له سه ر کردو و هاواری دەکرد "کوان پاڵەوانەکان، جەنگاوەرەکان، ژەنەڕاڵە بەئەزموونەکان؟!" دەچێتە بەرەکانی شەڕ و ڕووبەڕووی جەنگاوەری ئەفسانەیی سۆهراب دەبێتەوە. گوردئافرید بە کەوانەکەی ،سۆهراب دەکات ئامانج و وەک سوارچاکێکی بەئەزموون بە چەپ و ڕاستدا را دەکات و لە کۆتاییدا نیزه که ی سۆهراب دەکاتە دوو بەش. لە درێژەی شەڕەکەدا سۆهراب کڵاوکە ئ گوردئافرید لە سەری دەڕفێنێت و فڕێی دەداتە سەر زەوی. پاشان سۆهراب تێدەگات کە بەرامبەرەکەی ژنێکە ددانە جوان ودرەوشاوە و لێوی سووری گەشاوە و ڕووخسارێکی ئاسمانییە. سۆهراب به ئه و چاو پی که وتنه عاشق گوردئافرید دە بیت ، دەستی دەگرێت و پی دەڵێت: هەوڵ مەدە لە دەستم دەرباز بیت. ئیستا جوانه که ی مه ن پیم بلی ، مەبەستت چی بوو لە شەڕکردن لەگەڵم؟ من هەرگیز راویکی وەک تۆم نەگرتووە و ڕێگەت پێنادەم وا زوو لە چنگم ڕزگارت بێت
گوردئافرید دەزانێت تاکە ڕێگای دەربازبوون فێڵکردنە، دەڵێت: ئەی جەنگاوەری شێر دل ، دوو سوپا چاویان لە ئیمه یه و ئەگەر ڕێگەم به دەم ڕوو و قژم ببینن، سوپاکت گاڵتەت پێدەکەن، چوونە شەڕ لەگەڵ کچیک دا ده که ی. باشتر و ژیرانه تر وایه دور له چاوی خەڵکدا قسە بکەین و نەبیتە هوی پێکەنینی ئەو دوو سوپایە. ئێمە شکستمان هێنا و ئێستا سوپا و موڵک و قەڵا و فەرماندەمان هەمووی لە دەستی ئێوەدایە بۆ ئەوەی بەو شێوەیە مامەڵەمان لەگەڵ بکەن کە ئێوە دەتانەوێت. هەموو شتێک تەسلیمی ئێوە دەکەم، بۆیە پێویست ناکات ئێمە بەردەوام بین لەم شەڕە.
گوردئافرید سۆهراب به رەو قەڵاکە، ده بات . خۆی سەردەکەوێت بەسەر دیواری قەڵاکەدا و بە هاوکاری پارێزەرانی قەڵاکە دەروازەکە لەسەر سۆهراب قوفڵ دەکات. لە لوتکەی قەڵای گوردئافەرید به رەو سۆهراب هاوار دەکات:
وابوو و منیچ به قسمتی تو نه بووه م
بەهۆی ئەم ئازارەوە خۆت دڵتەنگ مەکە
سۆهراب تێدەگات کە فریو دراوە. ئەو کە بە ئاسانی دەیتوانی قەڵاکە بگرێت، ناچارە ڕایبگەیەنێت کە بۆ شەڕ کردن درەنگە، من لە بەیانیدا دیواری ئەم قەڵایە و دانیشتووانەکانی دەڕوخێنم بۆ سەر زەوی. بەڵام ئەو شەوە باوکی گوردئافرید، سەربازانی ئێرانی لە بوونی سۆهراب ئاگادار دەکاتەوە و بە نهێنی قەڵاکە چۆڵ دەکات بۆ ئەوەی هەموویان بە سەلامەتی بچنە ئێران.
بەیانی سۆهراب بە ئاسانی و بەبێ شەڕ دەچێتە ناو قەڵاکە، بەڵام قه لاکه چۆڵ بوو.